ر دوران اشغال شمال ایران توسط ارتش سرخ شوروی و تاسیس دارو دسته ای به نام فرقه دموکرات پیشه وری، سازمانی به نام “اداره کل تبلیغات سیاسی” GUPP به وجود آمده بود که وظیفه اش تبلیغ و ترویج بلشویسم و نظام کمونیستی بود. این اداره در سراسر سرزمین های تحت اشغال شوروی پس از جنگ جهانی دوم از جمله شرق اروپا و سپس ایران دایر شد. گوپ چی های ارتش سرخ در ایران عمدتا شرق شناسان نظامی بودند و وظیفه شان مصادره تاریخ و فرهنگ در مسیر خدمت به تبلیغات کمونیستی بود. آنها به راحتی تاریخ و ادبیات را مصادره به مطلوب می کردند.
از بین معروف ترین گوپ چی های شوروی در ایران و تبریز می توان به میرزا ابراهیم اف، سلیمان رستم و مدینه گلگون اشاره کرد که توسط ارتش سرخ به تبریز اعزام شده بودند تا به یاری فرقه پیشه وری بیایند.
مدت کوتاهی پس از اشغال آذربایجان و غائله فرقه، هیئتی به رهبری یکی از دبیران حزب کمونیست آذربایجان شوروی به نام عزیز علی اف (پدر زن حیدر علی اف یعنی پدر بزرگ الهام علی اف) با دعوت فرماندهی نیروهای ارتش شوروی در ایران، به تبریز آمدند تا در چارچوب GUPP با روشنفکران و منتفذین تبریز وارد تعامل شوند و تبلیغات سیاسی را در مسیر اهداف مسکو، کانالیزه کنند.
تمرکز کار تبلیغاتی این گروه، تحریک قوم گرایی در آذربایجان و ترویج ایران ستیزی بود. ارگان رسانه ای این کمیته روزنامه “وطن یولوندا” نام داشت که سردبیرش میرزا ابراهیم اف بود. اقدامات دیگری که باید از سوی “عزیز علی اف” صورت می گرفت تاسیس بیمارستان شوروی، مدرسه شوروی، ادبیات حسرت، تاسیس گروههای موسیقی و تئاتر بود. هدف این پروژه پوپولیستی ایجاد محبوبیت برای کمونیسم و اتحاد شوروی در بین عوام بود؛ اما این قبیل اقدامات با استقبال مردم روبرو نشد. مردم تبریز هوشیارتر و با شعورتر از آن بودند که فریب عملیات روانی گوپ را بخورند. آنها می دانستند که تبلیغات گوپ، باد هواست و تامین کننده منافع شوروی.
در جریان پیشروی ارتش و عملیات نجات آذربایجان از اشغال، بسیاری از سران فرقه برخلاف شعار پرطمطراق “مرگ هست،بازگشت نیست” سریعا به شوروی گریختند. البته میرزا ابراهیم اف، مدینه گلگون و عزیز علی اف و دیگر “گوپ چی”ها پیش از همه فرار کرده بودند. در این لحظه تو خالی بودن تبلیغات کمونیستی مسجل شد.
از آن تاریخ، اصطلاح “گوپ و گوپ چی” در بین آذری ها در معنای “بلوف زن” و “خالی بند” به کار رفت.
در حافظه تاریخی ما آذربایجانی ها، بوقچی های فرقه پیشه وری اسطوره بلوف و هرزه درایی بودند و از آن تاریخ هر دروغگو و طبل توخالی را گوپ یا گوپچی نامیدند.
ابراهیم اف و اداره کل تبلیغات سیاسی ارتش سرخ(GUPP) به تاریخ پیوستند اما روحیه طنز تبریزی ها و ارومیه ای ها، گوپچی ها را در معنای منفی جاودانه کرد. آنها در صفحات تاریخ شفاهی ما به بدترین شکل ممکن یعنی نماد “دروغ” باقی ماندند.
بلافاصله پس از فرار و انحلال فرقه، مردم محلی با فرقوی ها به ویژه مهاجرین قفقازی که در خانه های مصادره ای مردم اقامت کرده بودند تصفیه حساب کرده و بسیاری را به سزای اعمالشان رساندند. ارتش، پس از رسیدن به تبریز و ارومیه از کشتار فرقوی ها توسط مردم جلوگیری و عفو عمومی اعلام کرد. اما انتقام ما از فرقوی ها و کمونیست ها این بود که در ادبیات روزمره برای آنها تمثیلی بسازیم : GUPP
پی نوشت: برای مطالعه اقدامات GUPP در ایران به کتاب ایران و آذربایجان در بستر تاریخ و زبان، نوشته عباس جوادی، چاپ پراگ مراجعه کنید.
پی نوشت:گوپ و گوپچی ها هنوز در میان ما هستند. هر جا دیدید عده ای دکان زبان و قومیت باز کرده اند، از زبان مادری حرف می زنند و تبلیغات قومی می کند، بدانید فرزندان و بقایای همان GUPP هستند
